
Toxoplasma gondii – Toksoplazma
Toksoplazmoza jest chorobą zwierząt i człowieka, wywołaną przez pierwotniaka. Wydaje się, że rezerwuarem pasożytów są zwierzęta, które też stanowią najczęstsze źródło zakażenia człowieka. Rozpowszechnienie zarazka wśród zwierząt jest znaczne — stwierdzono go u psów, kotów (szczególnie często w przewodzie pokarmowym i w moczu), u bydła, u owiec, świń, u ptaków, kur, u zwierząt hodowlanych; nie występuje u koni. Pierwotniaki stwierdzane u człowieka i zwierząt nie różnią się niczym od siebie.
Drogi, którymi zarazek dostaje się do ustroju człowieka, nie są znane. Sądzi się, że zakażenie toksoplazmozą następuje przez przewód pokarmowy w razie spożycia zakażonych surowych produktów, jak mięso, mleko, jajka lub źle umytych owoców albo jarzyn, zanieczyszczonych kałem, czy też moczem chorych zwierząt.
Toksoplazmy po wniknięciu do ustroju ludzkiego przenikają do komórek gospodarza, gdzie rozmnażając się powodują ich zniszczenie, a następnie uwalniane w dużej liczbie wnikają do sąsiednich komórek. W dalszej swej wędrówce — przez naczynia limfatyczne i krwionośne, pierwotniaki przenoszone są do różnych narządów ustroju.
W tkance, do której dostały się toksoplazmy, wytwarzają się małe ogniska zapalne. Objawy kliniczne zależą od umiejscowienia i rozległości tych zmian; u dorosłych ludzi najczęściej jest brak objawów klinicznych lub są one nieznacznie nasilone. Jest to ostry okres zakażenia.
Toksoplazmy rozmnażają się w tkankach ustroju ludzkiego przez 1—2 tygodni, a następnie część pasożytów ulega otorbieniu w postaci cyst, które mogą pozostawać w różnych tkankach ustroju ludzkiego przez wiele lat – jest to utajony okres zakażenia.
Zakażenie toksoplazmami, zarówno w okresie ostrym, jak i utajonym, jest szczególnie niebezpieczne dla kobiety w czasie ciąży. W okresie rozmnażania się pasożytów mogą one przejść drogą krwi przez łożysko do płodu, natomiast jeżeli kobieta ciężarna przebyła zakażenie, to w jej narządach rodnych mogą pozostawać cysty, a w toku ciąży, z chwilą przerostu i przekrwienia mięśnia macicy, cysty te mogą się otworzyć, a uwolnione toksoplazmy mogą również przejść przez łożysko do płodu.
Tkanki płodu są szczególnie wrażliwe na zakażenie toksoplazmami i łatwo ulegają rozległemu nieodwracalnemu zniszczeniu.
Na podstawie licznych badań wyodrębniono dwie postacie toksoplazmozy: wrodzoną i nabytą. Postacie te różnią się od siebie objawami klinicznymi, drogą zakażenia, odczynami serologicznymi i odmienną możliwością leczenia. Inne są i następstwa obu tych postaci.
W toksoplazmozie wrodzonej pierwsze objawy kliniczne występują w chwili urodzenia się dziecka lub w kilka miesięcy później; do najbardziej stałych i znamiennych należą: wodogłowie, zmiany w narządzie wzroku, a mianowicie — zapalenie naczyniówki i siatkówki, ponadto zwapnienia w mózgu stwierdzone w obrazie radiologicznym.
Wodogłowie, przebiegające ze znacznym powiększeniem wielkości głowy, jest dowodem zapalenia mózgu przebytego w okresie życia płodowego i wywołanego toksoplazmozą. Z innych objawów, będących zejściem tego zapalenia mózgu, należy wymienić: drgawki, napady padaczkowe, napięcie mięśni kończyn, drżenie rączek, .zmiany w obrębie oczu, znaczne upośledzenie rozwoju umysłowego i fizycznego. Zwapnienia w mózgu należą do często spotykanych i dość charakterystycznych zmian w toksoplazmozie.
W postaci wrodzonej toksoplazmozy rokowanie jest często niepomyślne, gdyż już w chwili urodzenia stwierdza się u dziecka rozległe, trwałe zniszczenia w tkankach i narządach, brak jest więc możliwości leczenia. Choroba kończy się zwykle zejściem śmiertelnym. Jeżeli jednak dziecko pozostaje przy życiu, to cechuje je najczęściej opóźniony rozwój psychiczny i fizyczny, często upośledzenie wzroku.
Toksoplazmoza nabyta nie należy do rzadkości i zasługuje na szczególną uwagę, gdyż przedstawia nieraz trudności rozpoznawcze. W znacznej większości przypadków choroba przebiega bez-objawowo; jeżeli jednak występują objawy kliniczne, to mogą one być bardzo różnorodne. Stwierdza się najczęściej uogólnione powiększenie węzłów chłonnych do wielkości fasoli, lub nawet orzecha włoskiego. Na początku choroby może wystąpić szybko przemijająca bolesność powiększonych węzłów. Powiększenie węzłów utrzymuje się nieraz długo, tygodniami, a nawet miesiącami. Przebieg choroby jest gorączkowy lub bezgorączkowy. Gorączka, jeżeli jest, może się utrzymywać długo — nawet przez 2 do 4 tygodni. Objawom tym towarzyszy często uczucie zmęczenia i osłabienia.
Rokowanie w tej postaci toksoplazmozy jest dobre; może być jedynie tragiczne w skutkach dla kobiety w ciąży, gdyż może dojść wówczas do zakażenia płodu. Może się to dziać w każdym okresie ciąży i powtarzać w następnych ciążach.
Rozpoznanie toksoplazmozy nastręcza duże trudności, gdyż choroba nie daje częstokroć ściśle swoistych objawów klinicznych. Chorobą może być dotknięty każdy narząd. Potwierdzenia rozpoznania poszukuje lekarz w wielu badaniach pomocniczych.
Leczenie zarówno toksoplazmozy wrodzonej, jak i nabytej polega na podawaniu choremu odpowiednich, przepisanych przez lekarza, środków farmakologicznych.
Konieczne jest leczenie kobiety w ciąży zakażonej toksoplazmami; może to ochronić płód przed zakażeniem. Również musi się poddać leczeniu kobieta, która urodziła dziecko zakażone toksoplazmami; wówczas następne dziecko nie będzie już narażone na to niebezpieczeństwo.
Zapobieganie toksoplazmozie to utrzymywanie czystości tak osobistej, jak i mieszkania, staranne mycie rąk, owoców, jarzyn, naczyń oraz unikanie picia surowej wody z niepewnej studni (może być zanieczyszczona kałem lub moczem chorych zwierząt).
Nie wolno również spożywać surowego mięsa (tatar!), surowych jaj, surowego, niepasteryzowanego mleka.