Najczęstszym jednak i najważniejszym pasożytem człowieka z roztoczy jest świerzbowiec należący do rodziny S a r co p t i d a e. Do rodziny tej należą gatunki pasożytujące u człowieka, ssaków i ptaków. Niektóre z nich mogą służyć jako przykład przejścia pasożytnictwa zewnętrznego w pasożytnictwo wewnętrzne. Tak np. gatunki z rodzaju P s o r o p t e s pasożytujące na różnych zwierzętach nie wgryzają się w głąb skóry, lecz żyją pod strupami tworzącymi się wskutek ich ukłuć.
Gatunek żyjący na koniu może atakować człowieka,jednakże ginie wkrótce przeniesiony na tego żywiciela. Rodzaj C n e m i d o c o p t e s będący pasożytem zwierząt żyje pomiędzy łuskami skóry, wciskając się pod nie np. na nogach kur i w grzebieniu. Następny rodzaj, N o t o e d r u s c a t i zapoczątkowuje już wgryzanie się w skórę. Z kota może on przejść na konie, psy, króliki a także i na człowieka. Wreszcie ostatnim szczeblem pasożytnictwa będzie świerzbowiec. Sarcoptes scabiei , którego różne rasy żyją na różnych gatunkach zwierząt. U człowieka pasożytuje Sarcoptes scabiei v a r h o m i n i s, wiele jednakże ras zwierzęcych tego roztocza może pasożytować, lecz tylko krótki czas u człowieka jak v a r c a p r a e, c a m e l i, c a n i s i o v i s.
Sarcoptes scabiei hominis. Świerzbowiec ludzki jest małym okrągławym roztoczem, którego samica osiąga 0,4 mm a samiec około 0,3 mm długości. Pasożyt ten drąży w skórze człowieka długie na parę milimetrów kanaliki. Świerzbowiec posiada cztery pary odnóży, z których u samicy dwie pierwsze pary opatrzone są małymi, osadzonymi na stylikach przylgami a dwie dalsze posiadają tylko długie szczecie. U samca przylgi mieszczą się na pierwszej, drugiej i czwartej parze nóg, a szczecinki posiada tylko trzecia para. Oczu brak. Na przodzie ciała znajdują się narządy pyszczkowe, za pomocą których świerzbowiec drąży chodniki w skórze człowieka. Zarówno Sarcoptes scabiei v a r. h o m i n i s, jak i w rzadkich wypadkach inny rodzaj a mianowicie N o t o e d r u s wywołuje u człowieka chorobę zwaną świerzbem (s c a b i e s). Świerzbowce żyjące w innych gatunkach żywicieli, chociaż najczęściej morfologicznie zupełnie podobne do rasy pasożytującej u człowieka, posiadają inne właściwości fizjologiczne i z tego powodu zakażenie nimi człowieka nie powoduje nigdy dłużej trwającego schorzenia. W ten sposób mogą zakażać człowieka, na krótki czas rasy żyjące na koniu, bydle, wielbłądach lub innych zwierzętach (lama, szympans, kangur i in.), z którymi styka się np. personel zwierzyńców. Świerzbowiec ludzki jest kosmopolitą, a powodowany przez niego świerzb szerzy się głównie w okolicach, w których ludność nie dba o higienę, względnie w których warunki życia ułatwiają rozszerzanie się zakażenia. Paktem jest, że niezależnie nawet od sprzyjających okoliczności nasilenie świerzbu wzmaga się okresowo, jak to np. obserwowano w latach 1923-1936. Największą jednak plagą staje się świerzb w czasie wojen i ruchów ludności, ułatwiających rozszerzanie się zakażenia. W tych okresach świerzb przestaje być chorobą poszczególnych rodzin i obejmuje bardzo liczne rzesze ludności, jednej z prowincji chińskich napływowy element był zakażony w stu procentach, a w Amsterdamie w czasie ostatniej wojny liczba zakażonych wzrosła 75-krotnie. Cykl rozwojowy świerzbowca przedstawia się następująco: z jaj złożonych przez zapłodnioną samicę żyjącą wewnątrz kanalików drążonych w warstwie rogowej nabłonka skóry rozwijają się w parę dni sześcionożne larwy. Większość larw wędruje na powierzchnię skóry, inne pozostają w chodnikach. Larwy znajdujące się na powierzchni skóry i będące głównym źródłem zakażenia innych osobników drążą znów w skórze małe jamki, wzrastają, przechodzą wylinkę i zamieniają się w nimfy. Nimfy albo zostają na dawnym miejscu albo znów wychodzą na powierzchnię skóry i drążą nowe jamki. Nimfy przechodzą drugą wylinkę i dopiero po trzeciej wylince zamieniają się na postacie dojrzałe. Cały rozwój trwa około 17 dni. Samice zostają zapłodnione w jamkach, z których następnie drążą chodniki i składają w nich jaja mniej więcej 3-4 na dzień. Dojrzałe samce żyją głównie na .powierzchni skóry i tylko od czasu do czasu wnikają w głąb celem zapładniania samic i pobierania pokarmu. Ponieważ na powierzchni skóry spotyka się tylko larwy, nimfy i samce, a nigdy dojrzałe samice, zakażenie nowych osobników odbywa się przez larwy i nimfy. Najczęściej zakażenie dochodzi do skutku przez bezpośrednie zetknięcie się osobników. Bielizna odgrywa daleko mniejszą rolę. Samice wydobyte ze skóry żyją w otoczeniu dostatecznie wilgotnym około tygodnia i tylko nieliczne owady mogą w tych warunkach przetrwać 14 dni. Niewątpliwie nie wszyscy ludzie są w jednakowym stopniu podatni na zakażenie świerzbem i należy się liczyć z możliwością znacznej czasem wrodzonej odporności.
Świerzbowce (Sarcoptes scabiei) wnikają w skórę głównie w tych miejscach, w których jest ona cienka. Najczęściej zauważymy zaatakowanie rąk, brzucha, genitalii. Zmiany te charakteryzujące się bardzo przykrym świądem obejmują zarówno kanaliki drążone w skórze przez pasożyty, jak i pęcherzyki. Kanaliki widoczne są jako linie długie do kilku centymetrowi wypełnione kałem pasożytów. Pęcherzyki zaś wypełnione początkowo surowiczym płynem są rozmieszczone nie tylko w pobliżu kanalików, ale także i w innych miejscach. Ponieważ pęcherzyki w czasie pierwszego zakażenia pojawiają się dopiero późno należy je uważać za reakcję tkanek na produkty wydzielane przez świerzbowce. Czasami od zakażenia aż do wystąpienia objawów świerzbu upływa okres sześciu tygodni. Najczęściej wskutek ustawicznego drapania dołącza się wtórne zakażenie bakteryjne, tak że obraz schorzenia może być bardzo rozmaity. Stąd też różne postacie świerzbu np. Scabies crustosa, czy też świerzb znany z zachodniej Afryki i Nowej Gwinei nie powstają wskutek działania różnych ras czy gatunków świerzbowców, lecz przedstawiają odmienny typ reakcji żywiciela zależny od różnych czynników a między innymi i od warunków higienicznych. Naturalną obroną jest drapanie, przy którym usunie ta zostaje część pasożytów, ale równocześnie stworzone zostają warunki do wtórnego zakażenia. Przed zastosowaniem środków niszczących pasożyty należy przede wszystkim przez dokładne wymycie ciała otworzyć zatkane brudem i kałem pasożytów chodniki, aby ułatwić następnie działanie środków leczniczych.
Objawy zarażenia Świerzbowcem ludzkim (Sarcoptes scabiei)
