Schistosomatidae. Ze wszystkich przywr największe znaczenie w medycynie posiadają jednak gatunki należące do rodziny Schistosomatidae. W przeciwieństwie do innych przywra gatunki należące do tej rodziny są rozdzielnopłciowe i postacie dojrzałe żyją w świetle rozgałęzień żyły wrotnej. Samce są szersze, roślejsze i po stronie brzusznej zwierzęcia brzegi ciała tworzą rowek, w którym przez znaczną część życia znajduje się cieńsza i dłuższa samica. Robaki pasożytują w świetle poza wątrobowych żył układu wrotnego przyczepione przyssawkami do śródbłonka naczyń.
Odżywiają się obficie krwią żywiciela i samice składają jaja pozbawione wieczka. Z trzech gatunków żyjących u człowieka dwa z nich ( Schistosoma mansoni i S. japonicum) pasożytują głównie w żyłach krezkowych, podczas gdy gatunek trzeci Schistosoma haematobium żyje w splotach żylnych pęcherza moczowego i macicy. Niektóre ze złożonych jaj dostają się z prądem krwi do wątroby wywołując w tym narządzie stany zapalne, większość ich jednak gromadzi się w naczyniach włosowatych i zostaje w końcu wydalona do jelita lub pęcherza moczowego. Żywicielami pośrednimi są mięczaki słodkowodne. Zdolne do zakażenia człowieka cerkarie posiadają rozdwojony ogonek i wnikają przez nieuszkodzoną nawet skórę w obręb systemu naczyniowego. W różnych częściach Afryki a głównie w dolinie Nilu spotykamy znany od dawna gatunek Schistosoma haematobium (syn. Bilharzia haenatotoia, Gynecophorus hematobius, Distoma haematobia), który występuje też sporadycznie w Arabii, Palestynie i Mezopotamii. Najprawdopodobniej ojczyzną tego gatunku jak i drugiego S.m a n s o n i był Egipt, skąd rozprzestrzenił się do innych okolic. Zwapniałe jaja tego gatunku wykazano w mumiach egipskich pochodzących z XX dynastii Faraonów tj. około 1200 r. przed Chr. Hieroglif oznaczający chorobę zesłaną przez boga śmierci i powodującą silne bóle dolnych części brzucha, przedstawia członek męski z padającymi z. niego kroplami. Jak widać z tego, Egipcjanie dobrze znali objawy schorzenia powodowanego przez Schistosoma haematobium zwanego schistosomiaza, w której często zauważymy wyciek krwi z cewki moczowej. Prawdopodobnie wzmianka w papirusie Ebersa z XVI w. przed Chrystusem o chorobie „AAA” powodowanej przez robaka „heltu” odnosi się właśnie do Schistosoma. Samiec jest bezbarwny i mierzy około 1 cm długości i posiada podobnie jak inne przywry dwie przyssawki. Kanał, w którym znajduje się zazwyczaj samica sięga od tyłu aż do przyssawki brzusznej . Samica jest cieńsza, często ciemno zabarwiona i dłuższą.od samca prawie dwukrotnie. Jaja mierzące około 50 µ szerokości i 140 µ długości posiadają na jednym biegunie mały kolec i opuszczają ciało żywiciela wraz z moczem. Wewnątrz jaj znajduje się miracidium, które po dostaniu się jaja wraz z moczem do wody opuszcza w parę minut osłonkę jajową pękającą w wódzie. Miracidium pływa w wodzie za pomocą swych rzęsek i o ile nie napotka na żywiciela pośredniego, ginie w krótkim czasie. Napotkawszy ślimaka z rodzaju Bulinus lub Physopsis wnika przez czułka ślimaka do jego ciała i przekształca się w sporocystę. Ze sporocysty tworzą się sporocysty potomne, po czym rozwijają się cerkarie. Cerkarie opuściwszy ślimaka pływają w wodzie. Z chwilą zetknięcia się ze skórą np. nogi człowieka odrzucają ogonek i torują sobie drogę przez skórę i wnikają do naczyń żylnych lub limfatycznych. Wnikanie do skóry cerkarii następuje w chwili gdy cie ka warstewka¦wody pokrywająca ręce lub nogi przy wynurzeniu zaczyna podsychać. Pierwszym objawem zakażenia jest świąd skóry i drobne zaczerwienienia w miejscu wniknięcia cerkarii. Znikają one jednak szybko i dopiero później w parę tygodni od zakażenia występuje pokrzywka, gorączka, bóle grzbietu kończyn powodowane najprawdopodobniej działaniem jadów pasożytów. Młode przywry dostawszy się po,wniknięciu pod skórę do układu żylnego przechodzą przez obieg płucny do tętnic i w końcu dosięgają dolnych żył krezkowych, gdzie odżywiają się krwią żywiciela, wzrastają i kopulują. Kopulujące robaki wędrują następnie pod prąd krwi do drobnych naczynek, w których samice pozbywają się samców wędrują jako daleko cieńsze do jeszcze węższych odnóg naczyniowych. Tutaj dopiero następuje złożenie jaj. Wskutek działania.enzymów wytwarzanych przez miracidia znajdujące się w osłonkach jajowych i zahamowanie przepływu krwi naczyńka pękają i jaja dostają się w końcu do wnętrza pęcherza moczowego. Chociaż samice mogą zacząć składać jaja już w około dwa miesiące od chwili zakażenia zazwyczaj okres ten trwa dłużej, tak że dopiero po paru miesiącach spotyka się jaja w moczu, po oddaniu którego pojawia się często wyciekająca z cewki krew. Stan ten bez żadnych szczególnych dolegliwości może trwać i lata jednakże wcześniej lub później pojawią się inne symptomy. Bóle w dole brzucha nasilają się a wskutek nagromadzenia się jaj w pęcherzu powstają brodawkowate przerosty jego ścian, w których znajdują się często zwapniałe jaja pasożyta. Czasami przerosłe części ulegają zezłośliwieniu. Przerost nie ogranicza się tylko do pęcherza lecz równocześnie może zostać zaatakowana cewka moczowa i moczowód, co powoduje często zahamowanie w odpływie moczu, unikanie drobnoustrojów daje początek owrzodzeniom w otoczeniu pęcherza i cewki, które mogą przebijać się do pęcherza, odbytnicy i przenieść się na mosznę, członek lub macicę.
Drugi gatunek, Schistosoma mansoni z Afryki i południowej Ameryki rozwija się też początkowo w ślimaku (różne gatunki Planorbis, zatoczek) . Zakażenie następuje przez skórę a przywry osiedlają się w drobniutkich żyłach krezkowych. Jaja przedostają się więc w końcu do jelita i zostają z kałem usuwane na zewnątrz. Oprócz silnych bólów kał zawiera śluz i krew, ściana jelita wykazuje liczne owrzodzenia i przerosty nabłonka na dużej przestrzeni, bo od jelita biodrowego aż po odbyt. Owrzodzenia mogą sięgać do p e r i n e u m a nawet i pęcherza. Podobne objawy wywołuje też trzeci gatunek Schistosoma japonicum występujący w Japonii, Chinach i na Filipinach. Żywicielem pośrednim w tym wypadku są ślimaki z rodzaju O n c o m e l a n i a.
Przy opisie gatunków z rodziny Schistosomatidae należy jeszcze wspomnieć o cerkariach, które po opuszczeniu żywiciela pośredniego ( ślimaka) mogą przypadkowo wniknąć przez skórę człowieka. Tak np. Cercariaocellet a jest normalnie jako postać dojrzała (Trichobilharzia ocellata) pasożytem w żyłach jelitowych ptaków (kaczek). Cerkarie wnikając przez skórę człowieka powodują charakterystyczne zmiany, świąd i stany zapalne skóry.
Cykl rozwojowy Schistosomatoza:
