Entamoeba coli – Pełzak okrężnicy.
W przeciwieństwie do pełzaka czerwonki, drugi gatunek spotykany często w jelicie grubym człowieka, a mianowicie Entamoeba coli czyli pełzak okrężny jest tylko obojętnym komensalem i nie wywiera nigdy chorobotwórczego działania.
Żyjąc w świetle jelita grubego, w okrężnicy, pełzak oblewa swoimi nibynóżkami napotykane tam drobnoustroje i pierwotniaki, które mu służą za pokarm. Pochłonięta cząsteczka pokarmu jest pomieszczona wewnątrz zarodzi w kropelce wody zmieszanej z wydzielanymi przez zwierzę sokami trawiącymi.
Jest to więc wodniczek pokarmowy, w którym pokarm zostaje strawiony, a następnie po wchłonięciu przez zaródź substancji odżywczych, niestrawione resztki zostają wydalone z ciała pełzaka, w którymkolwiek miejscu jego powierzchni. Odżywiając się drobnoustrojami, pierwotniakami grzybkami i cząstkami pokarmu znajdującymi się w jelicie, pełzak okrężnicy nie wyrządza żywicielowi żadnej szkody i znajduje się jako współtowarzysz, lub raczej współbiesiadnik u dużego procentu ludzi. Przynajmniej około 50 % ludzi jest zakażonych tym gatunkiem pełzaka, przy czym zakażenie odbywa się przez usta. Spożycie wraz z pokarmami lub płynami nie obronionych pełzaków nie powoduje zakażenia, gdyż trofozoity giną w żołądku zabite wydzielanym tam kwasem solnym i fermentami trawiącymi. Wskutek tego tylko obronione, czyli encystowane ameby mogą zakażać człowieka. Cysty przechodzą nieuszkodzone przez przełyk, żołądek, ekscytują się prawdopodobnie w jelicie cienkim i dochodzą do jelita grubego, gdzie osiedlają się na stałe. Pełzak okrężnicy żyjąc w świetle jelita dzieli się co pewien czas, podobnie jak wolnożyjące pełzaki i w ten sposób się rozradza. Czasami jednak pełzak przestaje pobierać pokarm, ruchy jego stają się coraz wolniejsze, zaokrągla się i w końcu tworzy dokoła ciała błonkę, czyli cystę. Wewnątrz niej jądro dzieli się mitotycznie i powstają dwa jądra. Te znów się dzielą dając cztery jądra, które po dalszym podziale utworzą osiem jąder. Zazwyczaj więc cysty tego gatunku są ośmiojądrowe, i wraz z kałem zostają wydalane na zewnątrz. Ponieważ ich odporność na wysychanie, zimno i inne czynniki jest dosyć znaczna, nic dziwnego, że przy niezbyt dokładnym przestrzeganiu zasad higieny dostają się one wraz z pokarmami i wodą do przewodu pokarmowego niezakażonych jeszcze osobników.
Entamoeba coli – zakażenia
Człowiek łatwo ulega zakażeniu tym nieszkodliwym pierwotniakiem. W jednym z doświadczeń przekonano się, że na dwudziestu ludzi, którzy spożyli wraz z pokarmami cysty pełzaka okrężnicy, pierwotniaki rozwinęły się aż w siedemnastu osobnikach, którzy po krótkim czasie zaczęli sami wydalać wraz z kałem cysty tego gatunku. Z drugiej strony raz zakażony osobnik nie pozbywa się łatwo swego komensala i różne środki lekarskie niewiele pomagają. Pełzak okrężnicy jest więc doskonale dostosowany do współżycia z człowiekiem. Nie szkodzi mu wprawdzie, ale łatwo uzyskuje dostęp do niego i zagnieździwszy się raz w jelicie, nie daje się z niego łatwo usunąć. Taki rodzaj współżycia może więc trwać bardzo długo, bo przez cały ciąg, życia żywiciela, czyli gospodarza. Niewątpliwie współżycie pełzaka okrężnicy z człowiekiem, lub jego przodkami datuje się od bardzo dawnych czasów. Stąd też człowiek jest wyłącznym i jedynym żywicielem. Żyjące u małp gatunki są prawdopodobnie bardzo blisko spokrewnionymi, lecz nie identycznymi z komensalem człowieka tak, że tylko w doświadczeniach udało się zakazić gatunkiem Entamoeba coli, małpy i szczury. W przyrodzie jednak nie spotkano samoistnego zakażenia tych zwierząt przez pełzaka okrężnicy. Pełzaki znalezione w jelicie myszy, szczurów i innych zwierząt, nie wyłączając małp należą do innych gatunków, chociaż w budowie nie różnią się wiele od komensala człowieka.
W jamie ustnej człowieka, a mianowicie w osadzie zębowym, w ropniach migdałków i szczęk żyje następny gatunek Eatmoebagingivalis (syn.E.buccalis). Spotyka się ona często i najprawdopodobniej jest tylko kamensalem. Występuje bowiem często nawet u ludzi nie wykazujących żadnych schorzeń jamy ustnej, a nawet zauważono ją na powierzchni sztucznych zębów. W gatunku tym nie spotykamy form encystowanych, przenosi się więc za pomocą trofozoitów przez bezpośrednie zetknie się i za pośrednictwem zakażonych przedmiotów. Entamoebgingivalis jest bowiem dość odporna na zmiany temperatury, ginie natomiast szybko przy wysychaniu.
Iodamoebabutschli (syn.I.williamsi) zamieszkuje jelito grube człowieka i nie wnika podobnie jak Entamoeba coli w głąb tkanek. Odżywia się bakteriami i substancjami rozpuszczonymi. W obrębie cyst znajduje się ciało wybarwiające się roztworem Lugola i będące prawdopodobnie glikogenem. Podobnie jak Iodamoebabutschli tak i dwa inne gatunki znane z jelita grubego człowieka, a mianowicie: Endolimaxnanai Dientamoebafragilis są komensalami. Ponieważ Dientamoeba fragilis nie wytwarza cyst, zakażenie następuje przez trofozoity. Nie udało się jednak nigdy zakażenie sztuczne perosiperrectum. Z tego też powodu Dobell przypuszcza, że pełzak przenosi się z jednego żywiciela na drugiego przez jaja robaków a mianowicie jaja Ascarisi Trichsuris.
