Owrzodzenia

Wrzód określany również jako owrzodzenie to wtórny wykwit, który ma postać rany otwartej znajdującej się na powierzchni skóry, błony śluzowej lub też rogówki. Owrzodzenie od nadżerki różni całkowity ubytek naskórka, który związany jest z uszkodzeniem błony podstawnej. Cechą charakterystyczną owrzodzeń jest zdolność do masowego krwawienia. Zmiany znajdujące się na skórze tworzą strupy na skutek nagromadzonej krwi.

Na skórze owrzodzenia najczęściej pojawiają się na stopach oraz podudziach, szczególnie u cukrzyków. Jest to zazwyczaj wynik urazu, zranienia szczególnie powikłanego zakażeniem. Owrzodzenie takie sięga zawsze minimum do skóry właściwej, z tego względu po zagojeniu pojawia się blizna.

Owrzodzenia błony śluzowej dotyczą przede wszystkim ścian przewodu pokarmowego – choroba wrzodowa, a także dróg rodnych, gdzie są skutkiem stanów zapalnych – np. nadżerka szyjki macicy. Owrzodzenia pojawić się mogą także na błonie śluzowej jamy ustnej.

Objawami pojawiającymi się przy chorobie wrzodowej są przede wszystkim:

• bóle w nadbrzuszu – w przypadku wrzodów żołądka pojawiają się najczęściej około 1-3 godzin po spożyciu posiłku, natomiast w przypadku wrzodów dwunastnicy występują rano lub w nocy na czczo,
• brak apetytu,
• nudności oraz wymioty,
• zgaga – pieczenie pojawiające się za mostkiem,
• niesmak w ustach,
• wzdęcia,
• zaparcia i biegunki pojawiające się na przemian,
• kwaśne lub też gorzkie odbijanie,
• czkawka,
• spadek masy ciała.

Przyczyny powstawania

Wytworzenie się wrzodu ma związek z uszkodzeniami tkanek wynikającym z toczącego się miejscowo procesu o charakterze zapalno-martwicowym. Skutkiem tego jest przerwanie ciągłości nabłonka oraz uszkodzenie głębiej znajdujących się struktur tkankowych. Jako bezpośrednią przyczynę wrzodu wskazuje się przede wszystkim urazy fizyczne, chemiczne czy też termiczne, a także niedokrwienia tkanek lub zakażenia.

Wśród przyczyn wrzodów żołądka oraz dwunastnicy wymienia się głównie:

• zakażenia Helicobacter pylori – stanowią około 92% wszystkich przypadków wrzodów dwunastnicy oraz 70% wrzodów żołądka,
• palenie papierosów,
• czynniki genetyczne – występowanie wrzodów żołądka oraz dwunastnicy związane może być ze zwiększoną ilością komórek okładzinowych, które wytwarzają kwas solny, a także z ich wzmożoną wrażliwością na działanie gastryny,
• stosowanie niesteroidowych środków przeciwzapalnych – powodują bezpośrednie uszkodzenia w komórkach nabłonka żołądka.

Rzadszymi przyczynami choroby wrzodowej mogą być również:

• zespół Zollingera-Ellisona,
• nadczynność przytarczyc,
• choroba Leśniowskiego-Crohna,
• zespół rakowiaka,
• bazofilia,
• glikokortykosteroidy,
• zakażenia Helicobacter heilmannii,
• zakażenia wirusami HSV oraz CMV,
• przerost komórek G w przedodźwiernikowej części żołądka,
• sarkoidoza,
• chemioterapia,
• napromieniowanie,
• zwężenie dwunastnicy,
• przyjmowanie leków takich jak: chlorek potasu, mykofenolan mofetylu, bisfosfoniany,
• przyczyny idiopatyczne.

Leczenie wrzodów

Leczenie owrzodzeń może być prowadzone w różny sposób, w zależności od przyczyny oraz miejsca powstania owrzodzenia. Leczenie owrzodzeń rogówki opiera się na stosowaniu odpowiednich leków. W zależności od przyczyny powstania owrzodzenia na rogówce stosuje się:

• antybiotyki,
• leki przeciwgrzybiczne,
• lek przeciwwirusowe,
• lek przeciwbólowe, które mają na celu przede wszystkim zwiększenie komfortu pacjenta,
• krople rozszerzające źrenice.

W wyniku postępu procesu chorobowego dojść może do zmętnienia rogówki, a także do jej trwałego uszkodzenia, co może prowadzić do znacznego osłabienia ostrości wzroku. Wówczas konieczny może być przeszczep rogówki, który daje szansę na odzyskanie pełnej sprawności wzroku choremu.

W przypadku owrzodzeń stóp i podudzi najważniejsze jest odpowiednie dobranie preparatów przeznaczonych do miejscowego stosowania, a także dokładna, codzienna pielęgnacja ran z systematyczną zmianą opatrunków. Jeżeli owrzodzenia wytwarzają duże ilości wydzieliny konieczne może być zmienianie opatrunku nawet 2-3 razy dziennie. Na podudzia niezbędne jest również stosowanie odpowiedniej kompresjoterapii, w początkowej fazie terapii zalecane jest wykorzystywanie do tego celu bandaży elastycznych. Nie zaleca się wówczas stosowania odpowiednich podkolanówek, gdyż rany podudzi szybko powodowałyby zabrudzenie materiału, co zmuszałoby do częstego prania i wymiany. Następnym etapem leczenia owrzodzeń jest chirurgiczne usunięcie żył powodujących owrzodzenia, między innymi może to być operacja żylaków czy też leczenie wewnątrznaczyniowe zwężeń lub niedrożności żył. Ostatnim etapem leczenia jest wtórna profilaktyka owrzodzeń opierająca się przede wszystkim na stosowaniu kompresjoterapii, przestrzeganiu odpowiednich zaleceń dotyczących trybu życia, a także właściwa pielęgnacja skóry.

Najczęściej wrzody goją się z trudem, zdarza się że mają charakter przewlekły, który kończy się wytworzeniem blizny.

Leczenie owrzodzeń błony śluzowej zależne jest od jej zaawansowania. W owrzodzeniach szyjki macicy stosowane są zabiegi takie jak: chemiczna koagulacja, lokalna estogenoterapia, krioterapia czy też waporyzacja za pomocą energii lasera. Jednak często w owrzodzeniach szyjki macicy nie stosuje się żadnych metod leczniczych, jest to szczególnie popularne wśród kobiet, które jeszcze nie rodziły dzieci. Wówczas często owrzodzenia tych okolic goją się samoistnie. Leczenie wrzodów przewodu pokarmowego opiera się głównie na eliminacji bakterii Helicobacter pylori, które mogą być przyczyną powstających zmian, na zmianie diety i trybu życia, a także na stosowaniu odpowiednich leków i suplementów diety.

W chorobie wrzodowej ze względu na nasilanie dolegliwości chorobowych nie zaleca się spożywania produktów takich jak:

• kawa i herbata,
• napoje gazowane,
• pikantne przyprawy,
• cebula,
• ciężkostrawne potrawy,
• produkty smażone i tłuste.

Zaleca się natomiast spożywanie:

• twarożków,
• kasz,
• chudego, gotowanego mięsa,
• jasnego, czerstwego pieczywa,
• kawy zbożowej.

Istotne jest także rzucenie palenia, a w miarę możliwości należy również unikać przyjmowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Jeżeli konieczne jest leczenie przeciwbólowe zaleca się przyjmowanie paracetamolu, ponieważ jest on stosunkowo mało toksyczny dla nabłonka żołądka.

W przypadku osób niezakażonych Helicobacter pylori stosować można:

• inhibitory pompy protonowej, które hamują produkcję kwasu solnego,
• leki osłaniające, które tworzą na powierzchni wrzodów ochronną warstwę przeciwdziałającą podrażnieniom,
• analogi prostaglandyn, które posiadają osłonowe działanie na śluzówkę żołądka, a także zmniejszają produkcję soku żołądkowego,
• M₁-blokery – zmniejszają wydzielanie kwasu solnego,
• H₂-blokery – blokują wytwarzane kwasu solnego pobudzane przez histaminę.

Możliwe jest także zastosowanie leczenia operacyjnego. Wrzody żołądka leczone są poprzez wycięcie części żołądka łącznie z wrzodem, a następnie na odtworzeniu ciągłości przewodu pokarmowego. Wrzody dwunastnicy leczy się za pomocą wagotomii, czyli przecięcia nerwów błędnych biegnących wzdłuż jamy brzusznej.

W przypadku owrzodzeń jamy ustnej zaleca się przede wszystkim odpowiednią higienę, stosowanie środków osłaniających, znieczulających oraz przyspieszających gojenie.