Depresja

Depresja jest zaburzeniem psychicznym należącym do grupy zaburzeń afektywnych. Chorują na nią częściej kobiety niż mężczyźni. Szacuje się, że około 10% naszej populacji zmaga się z depresją i choć pojawia się ona najczęściej u osób między 15 a 30 rokiem życia, to zachorować mogą również dzieci i osoby starsze.

W przebiegu depresji wyróżnia się dwa szczyty zachorowania. Pierwszy występuje około 30 roku życia, natomiast drugi około 60. W ¼ tych epizodów czas trwania jest krótszy niż miesiąc, a połowa zanika w okresie 3 miesięcy. Niestety depresja jest chorobą, dla której charakterystyczne są nawroty, dlatego około 75% chorych zmaga się ponownie z depresją po upływie 2 lat od wcześniejszego, wyleczonego epizodu. Niestety przeważająca część chorych na depresję ma myśli samobójcze oraz próbuje odebrać sobie życie, a 15% przypadków umiera w wyniku samobójstwa.

Depresję można podzielić na kilka typów:

  • depresja epizodyczna – charakteryzuje się wyraźnie zaznaczonym początkiem oraz trwa krócej niż 2 lata,
  • nawracające zaburzenia depresyjne – epizody depresyjne powtarzają się, choroba przebiega bez wzmożonego nastroju, dzieli się ją ponadto na:
    • depresję egzogenną, reaktywną – poprzedzona jest stresującymi zdarzeniami,
    • depresję endogenną – przebiegająca ostrzej niż depresja egzogenna, uwarunkowana jest biologiczne i charakteryzuje się znacznym nasileniem,
  • depresja przewlekła – trwa przez okres co najmniej dwóch lat, a remisja choroby jest dłuższa niż 2 miesiące,
  • depresja poschizofreniczna – epizod depresyjny pojawia się po psychozie schizofrenicznej.
  • Natomiast według klasyfikacji ICD-10 depresja może być dzielona na:
    • łagodną – występują tutaj podstawowe objawy o niewielkim natężeniu,
    • umiarkowaną – podstawowe objawy depresji, średnio nasilone, pojawia się również zniechęcenie do życia i wykonywania jakichkolwiek aktywności,
    • ciężką bez objawów psychotycznych – pojawia się przygnębienie, lęk, myśli i tendencje samobójcze oraz problemy z prawidłowym funkcjonowaniem zawodowym i społecznym,
    • ciężką z objawami psychotycznymi – poza objawami charakterystycznymi dla postaci ciężkiej bez objawów psychotycznych występują również urojenia winy i kary, omamy słuchowe, zahamowania ruchowe i osłupienie oraz urojenia hipochondryczne.

    Istnieje również inny, bardziej zrozumiały podział choroby, który nie służy do jej międzynarodowej klasyfikacji, jednak może istotnie przybliżyć różne rodzaje depresji. Zgodnie z tym podziałem chorobę dzielimy na:

    • Depresję reaktywną – pojawia się ona w wyniku zaistnienia pewnych wydarzeń życiowych, najczęściej przez utratę bliskiej osoby. Dla tego rodzaju choroby charakterystyczny jest krótki czas trwania i niewielkie nasilenie oraz wrażliwość na terapię i pomoc bliskich osób.
    • Depresję endogenną – stanowiącą najczęściej skutek niekorzystnych zdarzeń życiowych, trwa zazwyczaj wiele miesięcy i charakteryzuje się ciężkim przebiegiem. Konieczne jest stosowanie leczenia farmakologicznego.
    • Depresję maskowaną – objawia się nietypowo, towarzyszą jej głównie bóle głowy, zaparcia, zespół jelita drażliwego oraz zaburzenia pamięci.

    Objawy depresji

    Wymienić można wiele objawów charakterystycznych dla zaburzeń depresyjnych, należą do nich:

    • uczucie beznadziejności oraz bezradności,
    • niska samoocena,
    • poczucie winy i braku wartości,
    • smutek, przygnębienie,
    • problemy z koncentracją i zapamiętywaniem,
    • obniżenie sprawności intelektualnej,
    • zaburzenia apetytu i spadek masy ciała,
    • suchość w ustach,
    • lęk,
    • pesymizm,
    • brak zainteresowania nauką, pracą, swoim hobby oraz jakąkolwiek aktywnością w tym także seksualną,
    • bóle głowy, brzucha, klatki piersiowej oraz nerwobóle,
    • pojawić się mogą zaburzenia snu.

    Najczęściej objawy dotyczące depresji towarzyszą choremu przez cały dzień, prawie codziennie. Lecz największe nasilenie pojawia się wcześnie rano, zaraz po przebudzeniu.

    Przyczyny powstawania

    Pojawienie się depresji może mieć wiele złożonych przyczyn, obecnie uważa się, że nie istnieje pojedynczy czynnik mogący doprowadzić do choroby. Można ogólnie wymieć trzy podstawowe grupy przyczyn powstawania depresji:

    1. Przyczyny endogenne – pierwotne zaburzenia:
      • schizoafektywne,
      • afektywne dwubiegunowe – afektywna choroba dwubiegunowa, psychozy maniakalno-depresyjne,
      • afektywne nawracające – afektywna choroba jednobiegunowa,
      • afektywne utrzymujące się przewlekle – cyklotymia, dystymia,
    2. Przyczyny somatyczne – organiczne:
      • depresje w chorobach organicznych mózgu,
      • depresje w chorobach somatycznych,
      • depresje wynikające ze stosowania leków, innych substancji, w przebiegu zatruć i uzależnień,
    3. Przyczyny psychologiczne:
      • depresja w reakcji na żałobę,
      • depresja w przebiegu zaburzeń nerwicowych,
      • depresja reaktywna – wynikająca z urazów emocjonalnych lub zawodowych,
      • depresja powstająca w przebiegu zaburzeń adaptacyjnych – wynikająca z adaptacji do poważnych zmian życiowych.

    Granice między wymienionymi przyczynami są bardzo płynne i często choroba powodowana jest przez równoczesne działanie wielu z nich.

    Często depresje pojawiają się w wyniku zdarzeń takich jak śmierć osoby bliskiej, problemy finansowe, utrata pracy, rozwód. Ponadto grupą osób szczególnie narażonych na pojawienie się depresji są kobiety świeżo po porodzie, jest to wówczas tak zwana depresja poporodowa oraz osoby z przewlekłymi chorobami somatycznymi.

    Wśród czynników zwiększających podatność na zachorowanie wymienia się najczęściej skłonności genetyczne, historię chorób afektywnych w rodzinie, czynniki społeczne, takie jak brak wsparcia od bliskich osób czy też izolacja oraz psychologiczne, takie jak negatywne doświadczenia z dzieciństwa lub utrata kogoś ważnego.

    Jedną z najczęstszych i najważniejszych przyczyn pojawienia się depresji jest utrata poczucia własnej wartości. Wiąże się to z kompleksami powodowanymi przez wygląd, miejsce w hierarchii społecznej lub niedostatecznie dobre wyniki w pracy i nauce. Depresja może być też powodowana przez strach przed odrzuceniem, poczucie winy oraz złość, która nie została wyładowana.

    Ważnymi czynnikami mogącymi prowadzić do depresji są również przyczyny natury biochemicznej. Do powstania depresji może dojść w wyniku zaburzeń w przekaźnictwie niektórych substancji, takich jak:

    • serotonina (posiadająca działanie przeciwdepresyjne i kontrolująca nastrój),
    • noradrenalina,
    • dopamina (zaburzenia jej wydzielania mogę prowadzić nie tylko do depresji, ale również do schizofrenii i choroby Parkinsona).

    Jak już wcześniej wspomniano depresja może być wynikiem wielu chorób i zaburzeń psychicznych, do chorób mających wpływ na rozwój depresji zalicza się

     

    • zaburzenia psychiczne: schizofrenia, zaburzenia lękowe, zaburzenia osobowości, zaburzenia odżywiania, zespół Aspergera, otępienie,
    • choroby neurologiczne: choroba Parkinsona, choroba Huntingtona, uszkodzenie rdzenia kręgowego, urazy, guzy, udar mózgu, stwardnienie rozsiane,
    • choroby endokrynne: choroba Addisona, choroba Cushinga, choroby przytarczyc, choroby związane z zaburzeniami cyklu miesiączkowego, choroby tarczycy,
    • choroby zakaźne: mononukleoza zakaźna, opryszczka, dur brzuszny, bruceloza, AIDS, kiła, zapalenie wątroby,
    • inne choroby: porfiria, przewlekłe bóle, niedobór niacyny, niewydolność nerek, toczeń rumieniowaty układowy, choroby nowotworowe.

    Na wystąpienie depresji wpływają również zażywane substancje psychoaktywne oraz niektóre leki, takie jak: b-blokery, kortykosteroidy, leki antykoncepcyjne, opioidy, ibuprofen, rezerpina, DOPA, karbamazepina, indometacyna, benzodiazepiny, fenytoina, leki przeciwpsychotyczne oraz izotretynoina stosowana przy leczeniu trądziku.

    Poza wymienionymi przyczynami powstawania depresji należy zaznaczyć, że istnieje jeszcze jeden bardzo powszechny rodzaj tej choroby. Jest to sezonowe zaburzenie afektywne, a popularnie nazywane depresją sezonową. Przyczyny jej powstawania nie zostały do końca poznane, ale podejrzewa się, że jej objawy powodowane są przez zaburzenia neuroprzekaźników w obrębie układu nerwowego. Uważa się, że istotne znaczenie ma tutaj niedostateczna ilość światła słonecznego dostająca się do siatkówki oka lub zmniejszona wrażliwość siatkówki na światło.

    Diagnostyka

    Niestety nie istnieją żadne testy laboratoryjne ani badania obrazowe mogące pomóc w rozpoznaniu depresji, dlatego jej zdiagnozowanie nieraz przysparza wielu trudności. Podstawowym badaniem mogącym pomóc w diagnozie jest rozmowa z pacjentem. W trakcie badania lekarz obserwuje objawy charakterystyczne dla choroby takie jak unikanie kontaktu wzrokowego przez chorego, patrzenie w dół z pochyloną głową, spowolnienie i wykonywanie mniejszej ilości ruchów niż w przypadku osoby zdrowej, chory mówi monotonnie, jego głos jest cichy, pacjent odczuwa ciągłe zmęczenie i brak sił. Należy pamiętać, że aby rozpoznać depresję objawy choroby muszą osiągnąć odpowiednie, istotne klinicznie natężenie, ponieważ nie każda depresja jest chorobą psychiczną.

    Leczenie depresji

    W trakcie leczenia depresji najważniejsze jest zapewnienie choremu bezpieczeństwa oraz zapobieżenie możliwej próbie samobójczej. Chory powinien być pod stałą obserwacją specjalisty – psychiatry, czasami także neurologa.

    W leczeniu depresji wykorzystywane są rozmaite terapie, jednak ciągle najskuteczniejszą z nich jest stosowanie leków przeciwdepresyjnych, nazywanych tymoleptykami. Ogólnie można stwierdzić, że działanie wszystkich leków tego typu polega na zwiększeniu ilości neuroprzekaźników, głównie serotoniny i noradrenaliny w mózgu. Najczęściej wykorzystuje się:

    • trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne,
    • leki czteropierścieniowe,
    • leki hamujące selektywnie wychwyt serotoniny,
    • selektywne inhibitory MAO,
    • względnie selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny,
    • inhibitory zwrotne wychwytu dopaminy i noradrenaliny,
    • sole litu i magnezu,
    • lamotryginę,
    • neuroleptyki,
    • hormon tarczycy,
    • inhibitory wychwytu serotoniny, które blokują receptor 5HT2,
    • antagoniści receptorów 5HT2, alfa2, 5HT3,
    • leki o innych mechanizmach działania.

    Działanie leków przeciwdepresyjnych nie jest natychmiastowe, często trzeba wiele dni, aby zauważyć chociaż niewielką poprawę stanu chorego. Natomiast widoczne efekty pojawiają się dopiero po 4-6 tygodniach.

    Kolejną, jednak już rzadko stosowaną metodą leczenia szczególnie głębokich depresji są elektrowstrząsy. Metoda jest niezwykle skuteczna zwłaszcza w przypadkach depresji, której głównym objawem jest głęboki stupor, czyli osłupienie. Pacjent z tym rodzajem choroby mimo zachowania świadomości, nie reaguje na żadne bodźce zewnętrzne, nie mówi i się nie porusza oraz patrzy ciągle w jedno miejsce. Leczenie elektrowstrząsami jest bezpieczne i polega na umieszczeniu elektrod na skroniach chorego oraz na przepuszczeniu prze jego głowę prądu elektrycznego o niskim natężeniu. Zabieg pozwala na wyłączenie nadmiernie aktywnych połączeń między obszarami mózgu kontrolującymi nastrój i odpowiedzialnymi za koncentrację i myślenie. Jednak typowe leczenie zalecane przez lekarzy rodzinnych nie obejmuje tej dosyć kontrowersyjnej metody.

    Gdy przebieg depresji jest łagodny skuteczną formą leczenia jest psychoterapia. Ta forma leczenia opiera się na bezpośrednim kontakcie osoby chorej z terapeutą i na wspólnej pracy przez dłuższy czas bez pomocy farmakologicznej. Leczenie może mieć tutaj postać poznawczą i jej celem jest wówczas szybkie łagodzenie objawów depresji lub formę terapii psychodynamicznej, której celem jest głęboka zmiana osobowości chorego.

    Najskuteczniejszą metodą leczenia za pomocą psychoterapii jest terapia poznawczo-behawioralna. Jej celem jest zmiana negatywnych wzorców myślowych i zachowań destrukcyjnych chorego, nauczenie go odpowiedniego komunikowania się ze światem, kontroli uczuć, rozwijania mocnych stron oraz rozwiązywania problemów.

    W leczeniu depresji sezonowej wykorzystywana jest fototerapia. Dzięki działaniu światła następuje produkcja serotoniny i reguluje się praca podwzgórza oraz zmniejsza uwalnianie melatoniny w mózgu. Melatonina jest hormonem wydzielanym przez organizm w nocy, natomiast jego produkcja w ciągu dnia zaburza funkcjonowanie organizmu i pogarsza nastrój. Niewątpliwą zaletą fototerapii jest brak efektów niepożądanych. Sporadycznie pojawić się mogą nudności czy bóle głowy, jednak nawet wtedy są to objawy o niewielkim nasileniu.

    Leczenie snem może stanowić terapię wspomagającą w przypadku depresji. Polega ono na całkowitym lub częściowym pozbawieniu pacjenta snu nocnego. Poprawa, którą odczuwa pacjent po zastosowaniu terapii jest niestety częściowa i objawy choroby wracają, gdy tylko chory znowu zaczyna spać w nocy.

    Stosowana również bywa terapia kompleksowa złożona z psycho- i farmakoterapii, która osiąga stosunkowo dobre efekty. Wskazaniem do jej wykorzystania są problemy osobowościowe pacjenta, trudności psychologiczne i/lub społeczne, przewlekła depresja i chęć zapobiegania nawrotom oraz brak oczekiwanych rezultatów przy zastosowaniu środków farmakologicznych.

    Warto wspomnieć jeszcze o najniebezpieczniejszej i już rzadko stosowanej metodzie leczenia depresji, którą jest lobotomia – psychochirurgia. Polega ona na oddzieleniu większości tkanek, które łączą przednią część kory mózgowej z resztą mózgu. Mimo wielu przypadków wyleczenia depresji metoda nie jest wykorzystywana ze względu na liczne przypadki powikłań neurologicznych, zmian w osobowości oraz zgonów.

    Profilaktyka

    Bardzo trudne jest zapobieganie depresji szczególnie, gdy chodzi o pierwszy epizod choroby. Jednak warto nauczyć się radzić sobie ze stresem, w czym pomocne mogą być różne techniki relaksacyjne. Osoba w ciężkiej sytuacji nie może też być pozostawiona sama sobie, ponieważ w zapobieżeniu depresji może wówczas pomóc wsparcie i zrozumienie drugiego człowieka.

    Powikłania

    Wśród powikłań depresji należy szczególnie wymienić:

    • trwałe lub okresowe inwalidztwo,
    • trwała izolacja od otoczenia,
    • nieustąpienie objawów choroby w oczekiwanym stopniu.

    Jednak najgroźniejszym powikłaniem jest ryzyko samobójstwa. Warto poznać jakie są sygnały wysyłane przez chorego, który podjął już decyzję o samobójstwie. Są to między innymi: nagłe izolowanie się od otoczenia, pisanie testamentu oraz listów pożegnalnych, rozmowy i rozważania o śmierci, gromadzenie leków, wtrącanie do rozmowy wyrażeń typu: „beze mnie byłoby wam lepiej” itp. Gdy chory chce popełnić samobójstwo często poprawie ulega jego samopoczucie, nie czuje się już niepewny i przestraszony. Największe ryzyko popełnienia samobójstwa przez chorego na depresję istnieje zaraz po wypisaniu ze szpitala i trwa przez mniej więcej rok.