Marskość wątroby

Marskość wątroby nazywana również zwłóknieniem wątroby jest przewlekłą chorobą charakteryzującą się postępującym włóknieniem miąższu wątroby, co prowadzi do destrukcji struktur tego narządu.

Postępująca choroba sprawia, że właściwe komórki budujące wątrobę są zastępowane przez włókna tkanki łącznej, prowadząc tym samym do zaburzeń w funkcjach metabolicznych wątroby. Pojawiają się również problemy z właściwym odpływem żółci, co przyczynia się do powstania nadciśnienia wrotnego.

Niestety uszkodzenia powodowane przez marskość wątroby są nieodwracalne, jednak przy podjęciu odpowiedniego postępowania leczniczego można z powodzeniem spowolnić lub nawet zatrzymać postęp choroby.

W zależności od przyczyn pojawienia się marskości wątroby można wyróżnić kilka typów choroby:

• marskość wynikająca z toksycznego działania alkoholu,
• marskość pozapalna pochodząca np.: z wirusowego zapalenia wątroby,
• marskość zastoinowa będąca skutkiem np.: przewlekłej niewydolności krążeniowej,
• marskość wynikająca z toksycznego działania leków i innych substancji chemicznych,
• marskość żółciowa będąca skutkiem przedłużających się zaburzeń w odpływie żółci,
• marskość będąca następstwem wzmożonych odczynów immunologicznych,
• marskość uwarunkowana genetycznie.

Objawy marskości wątroby

Początkowe objawy choroby są bardzo niespecyficzne lub nawet w ogóle nie występują, dlatego na początku rozwoju marskości wątroby ciężko jest ją zdiagnozować. Jeśli już pojawią się jakieś objawy zazwyczaj są to:

• wymioty,
• nudności,
• zmęczenie i osłabienie,
• zmniejszenie apetytu oraz utrata masy ciała,
• stany podgorączkowe,
• bóle brzucha,
• uczucie dyskomfortu i rozpierania w nadbrzuszu lub pod lewym łukiem żebrowym,
• ginekomastia, czyli powiększanie się sutka u mężczyzn wskutek rozrastania się tkanki włóknistej, gruczołowej i tłuszczowej,
• hipogonadyzm będący wadą układu rozrodczego polegającą na nieprawidłowym funkcjonowaniu jajników lub jąder,
• powiększenie śledziony wynikające z przekrwienia powodowanego przez nadciśnienie wrotne, określane medycznym terminem splenomegalia,
• asterixis, czyli równoczesne i nierównomierne napięcie zginaczy i prostowników objawiające się, jako obustronne trzepotanie wyciągniętymi, grzbietowo zgiętymi dłońmi pojawiające się u chorych z encefalopatią wątrobową,
• wodobrzusze, czyli gromadzenie się wody w jamie brzusznej obserwowane przez chorych, jako powiększenie się obwodu brzucha, będące jednocześnie powikłaniem marskości wątroby.

Przyczyny powstawania

Do głównych przyczyn pojawienia się marskości wątroby zaliczyć można nadużywanie alkoholu i zakażenie wirusami zapalenia wątroby typu B i C, czyli HBV i HCV.

Marskość wątroby wynikająca z nadmiernego spożywania alkoholu rozwija się po około 10 latach intensywnego picia u około 15% osób nadużywających alkoholu. Codzienna dawka alkoholu, która spożywana przez długi czas może powodować marskość wynosi około 3-4 drinków w przypadku mężczyzn oraz około 2-3 drinków u kobiet. Uszkodzenia wątroby są wówczas powodowane blokowaniem przez alkohol metabolizmu związków pokarmowych, takich jak tłuszcze, białka i węglowodany. Ponadto warto pamiętać, że alkohol jest źródłem pustych kalorii prowadzących do otyłości przy jednoczesnym niedoborze wielu ważnych składników, głównie witamin i minerałów.

Zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu C jest obok alkoholizmu jedną z najczęstszych przyczyn marskości. Wirus zapalenia wątroby typu C jest znacznie bardziej groźny od wirusa typu B, ponieważ do tej pory nie wynaleziono na niego skutecznej szczepionki, a ponadto jest oporny na sterylizację. Dlatego źródłem zakażenia mogą być nieprawidłowo wyjałowione narzędzia u dentysty, kosmetyczki czy też w studiu tatuażu. Wirus zapalenia wątroby typu B jest szczególnie niebezpieczny w krajach azjatyckich, powoduje on zakażenie wątroby, które po wielu latach przekształca się w marskość. Problem ten raczej nie dotyczy Europy i Ameryki ze względu na dużą dostępność szczepionek.

Rzadziej choroba pojawia się w wyniku:

• autoimmunizacji – marskość powodowana jest wytwarzanymi przez organizm przeciwciałami kierowanymi przeciwko własnej wątrobie, powoduje to uszkodzenia, powstawanie blizn i zwłóknień,
• działania niektórych substancji toksycznych, zwłaszcza aflatoksyn znajdujących się w pleśni,
• nadmiaru witaminy A,
• niedrożności zewnątrz- lub wewnątrzwątrobowych dróg żółciowych,
• pierwotnej marskości żółciowej,
• pierwotnego stwardniającego zapalenia dróg żółciowych,
• stłuszczenia wątroby powstającego w przebiegu cukrzycy, w niedoborach białka, chorobie, wieńcowej, otyłości i przy stosowaniu leków steroidowych; nadmierne gromadzenie się tłuszczu powoduje bliznowacenie,
• zarażenia niektórymi pasożytami, np. motylicą wątrobową,
• chorób genetycznych powodujących uszkodzenia i zaburzających funkcjonowanie wątroby czy też zdolności tego narządu do magazynowania metali, enzymów, białek i innych składników, wśród tych chorób należy wyróżnić: chorobę Wilsona, hemochromatozę, galaktozemię, mukowiscydozę, niedobór alfa-1 antytrypsyny oraz upośledzenia w przechowywaniu glikogenu.

Na powstanie marskości wątroby złożyć się może kilka przyczyn. Jeśli nie uda się ich dokładnie określić, wówczas taka marskość określana jest, jako kryptogenna.

Diagnostyka

Zdiagnozowanie marskości wątroby możliwe jest na podstawie obserwowanych objawów, wywiadu, badań fizykalnych i laboratoryjnych. Gdy w trakcie wykonywanych testów okazuje się, że wątroba jest powiększona i twarda, zazwyczaj wykonuje się badanie krwi. Konieczne jest również określenie czy problem związany jest z przewlekłym zapaleniem wątroby, dlatego wykonuje się oznaczenia antygenów i przeciwciał w kierunku WZW B i WZW C.

Wśród badań laboratoryjnych konieczne jest wykonanie badań określających aktywność enzymów wątrobowych, takich jak AlAT, AspAT, GGTP, fosfataza zasadowa oraz poziomy bilirubiny w celu określenia stopnia uszkodzeń narządu.

Wśród badań obrazowych warte wykonania jest USG jamy brzusznej, które pozwala ocenić kształt, wielkość wątroby oraz różnego rodzaju patologie występujące w obrębie narządu. Na oszacowanie rozmiarów uszkodzeń pozwalają również: komputerowa tomografia osiowa (CAT), rezonans magnetyczny, badanie z użyciem radioizotopów oraz ultradźwięki. Nasilenie marskości wątroby określa też tak zwana skala Childa-Pugha.

W niektórych przypadkach konieczne bywa przeprowadzenie biopsji tkanki wątrobowej oraz wykonanie mikroskopowego badania histopatologicznego.

Leczenie marskości wątroby

Po wykryciu marskości wątroby należy jak najszybciej wprowadzić odpowiednie leczenie, jednak nie należy robić tego na własną rękę. Konieczna jest konsultacja z odpowiednim lekarzem i stosowanie się do jego wskazówek oraz w miarę możliwości częste monitorowanie stanu choroby.

Uszkodzenia wątroby powodowane przez marskość są zazwyczaj poważne i nieodwracalne, jednak można skutecznie zapobiegać pogłębianiu się choroby, spowolnić jej postęp oraz przeciwdziałać ewentualnym powikłaniom. Osoba z marskością wątroby pod żadnym pozorem nie może przyjmować substancji mogących szkodzić narządowi, takich jak alkohol czy też paracetamol. Zalecana jest również zdrowa dieta ułożona przez specjalistę oraz ograniczenie spożycia soli.

Leczenie marskości wątroby powinno obejmować:

• leczenie przyczyn choroby: marskość alkoholowa leczona jest przez zaprzestanie spożywania alkoholu; marskość wynikająca z choroby Wilsona, w której występuje patologiczne gromadzenie się miedzi w organach leczona jest przez usuwanie nadmiaru miedzi; natomiast marskość pozapalną leczy się przez podawanie preparatów przeciwwirusowych, takich jak interferon, gdy przyczyną choroby jest wirus WZW lub kortykosteroidami, gdy przyczyną jest autoimmunizacja,
• zapobieganie ewentualnym powikłaniom przez: podawanie diuretyków likwidujących wodobrzusze, środków przeczyszczających zmniejszających ryzyko pojawienia się encefalopatii, leków zapobiegających nadciśnieniu (takich jak propranolol) zmniejszających nadciśnienie wrotne oraz antybiotyków, które mają za zadanie zapobiegać infekcjom pojawiającym się w wyniku osłabienia układu immunologicznego.

Gdy wprowadzone leczenie nie jest w pełni skuteczne, a funkcjonowanie wątroby ulega znacznemu pogorszeniu, najlepszym rozwiązaniem jest przeszczep wątroby. Zabieg ten staje się coraz bezpieczniejszy, a obecnie przeżywalność po nim wynosi około 90%, jednak w znacznym stopniu zależy to od zaawansowania choroby. Aby organizm nie odrzucił przeszczepionego narządu pacjent musi przyjmować leki immunosupresyjne, zazwyczaj jest to cyklosporyna czy też takrolimus.

Profilaktyka

Zapobieganie marskości wątroby wiąże się głównie z unikaniem sytuacji mogących prowadzić do przewlekłego zapalenia wątroby czy też uszkodzeń narządu. Sprowadza się to głównie do:

• profilaktyki zakażeń wirusami zapalenia wątroby (HBV, HCV, HDV), przez stosowanie możliwych szczepień ochronnych – HBV oraz w przypadku pozostałych wirusów na unikaniu ekspozycji na materiał biologiczny osób zarażonych, czyli krew i tkanki,
• umiarkowanego spożywania napojów alkoholowych lub też całkowitego zaprzestania przy stwierdzonej już chorobie wątroby,
• zdrowego odżywiania się, głównie unikania produktów, które mogą być nieświeże lub posiadają już widoczną pleśń ze względu na jej toksyczne właściwości.

Powikłania

Nieleczona, rozwijająca się marskość wątroby z czasem daje wiele powikłań. W przypadku niektórych pacjentów mogą to być dopiero pierwsze zauważalne objawy poważnych już uszkodzeń wątroby. Wśród możliwych powikłań należy wymienić:

• krwawienia i wybroczyny związane z mniejszą produkcją czynników krzepnięcia krwi,
• świąd skóry wynikające z odkładania się w niej związków, które powstają podczas nieprawidłowych przemian substancji znajdujących się w żółci,
• żółtaczka pojawiająca się przy niewystarczającym tempie metabolizmu bilirubiny,
• zwiększenie wrażliwości na leki wynikające ze zmniejszonego metabolizmu związków biologicznie aktywnych,
• nowotwory złośliwe wątroby -rak wątrobokomórkowy,
• cukrzyca typu 2,
• insulinooporność,
• zespół wątrobowo-nerkowy,
• zespół wątrobowo-płucny,
• gastropatia wrotna,
• encefalopatia wątrobowa, czyli zaburzenia funkcjonowania centralnego układu nerwowego w wyniku działania toksyn znajdujących się w organizmie na skutek uszkodzeń wątroby przez różnego rodzaju leki, toksyny, alkohol itp.
• nadciśnienie wrotne związane z trudniejszym przepływem krwi przez marską wątrobę. W wyniku nadciśnienia wrotnego mogą się ponadto tworzyć: wodobrzusze, żylaki przełyku i odbytu. Przeciążone naczynia przełyku często się powiększają i mogą pękać, co prowadzi do groźnych dla życia krwotoków.