Choroba Menkesa określana także jako choroba kręconych włosów lub zespół Menkesa to choroba neurodegeneracyjna uwarunkowana genetyczne. Opiera się na niemożności metabolizowania miedzi, która dostarczana jest wraz z pokarmem. Sam proces wchłaniania miedzi powinien odbywać się w przewodzie pokarmowym (a dokładnie w jelitach), jednak w przypadku osób chorych proce ten nie zachodzi.
Zespół Menkesa to choroba sprzężona z płcią (związana z płciowym chromosomem X). Z tego względu zdecydowanie częściej chorują chłopcy. Kobiety zazwyczaj są jedynie nosicielkami wadliwego genu. W populacji europejskiej częstość występowania tej choroby wynosi około 1 na 254 000 urodzeń. Natomiast w populacji japońskiej jest to mniej więcej 1 na 2,8 miliona urodzeń.
Znane są trzy postacie (warianty kliniczne) choroby Menkesa:
- postać klasyczna,
- łagodna,
- zespół rogu potylicznego.
Objawy choroby Menkesa
W postaci klasycznej po około 2-3 miesiącach rozwoju prawidłowego mogą pojawić się objawy takie jak:
- zaburzenia układu nerwowego,
- obniżone napięcie i siła mięśni,
- osłabiony rozwój psychoruchowy,
- wczesne zaburzenia wzrostu,
- kłopoty w utrzymaniu odpowiedniej temperatury ciała,
- hipoglikemia,
- poważna żółtaczka,
- przepuklina pępkowa,
- zaburzenia widzenia oraz drgawki,
- liczne złamania żeber,
- opóźnione wrzynanie się zębów,
- rzadkie i odbarwione owłosienie głowy oraz brwi,
- nietypowa budowa włosów – są one sztywne oraz łamliwe lub też wręcz odwrotnie – bardzo wiotkie i zbijające się z łatwością w kłęby,
- często białe lub też srebrne zabarwienie włosów,
- zaburzenia dotyczące tkanki łącznej,
- brak miedzi w większości tkanek, czego skutkiem są zmiany strukturalne w mózgu, wątrobie, tkance kostnej (często pojawia się osteoporoza), a także w naczyniach krwionośnych,
- rozrzedzone struktury kostne czaszki oraz kości długich,
- pojawić się mogą również rozrzedzenia struktur kostnych czaszki oraz kości długich, a także liczne złamania żeber.
W chorobie Menkesa włosy są skręcone oraz szorstkie, jednak przez wzgląd na zmiany strukturalne różnią się one od naturalnie kręconych, zdrowych włosów. U osób chorych włosy połamane są w regularnych odstępach. Zmiany dotyczą zarówno włosów na głowie, jak i brwi oraz rzęs.
Ponadto w postaci klasycznej występują ciężkie oraz postępujące objawy, w tym także neurologiczne, do których zaliczyć można:
- ślepotę korową,
- wygórowanie odruchów ścięgnistych,
- zaburzenia fiksacji wzroku oraz wodzenia,
- hipotonię osiową z brakiem lub też słabą kontrolą głowy,
- narastające napięcie mięśniowe kończyn,
- drżenie mięśni oraz drgawki,
- zwykle występuje także opadanie powiek oraz zez.
Chorobie ponadto często towarzyszy padaczka, a także nawrotowe zapalenie pęcherza moczowego. Chorujące dzieci w wieku do 2-3 miesięcy rozwijają się w pełni prawidłowo, jednak po tym okresie pojawiać się zaczynają pierwsze objawy choroby. Są to głównie: drgawki, zahamowanie rozwoju, utrata niektórych ze zdobytych już umiejętności. Czasami objawy choroby można zauważyć już u noworodków. Pojawiają się wówczas charakterystyczne dla choroby Menkesa problemy w karmieniu, zaburzenia oddychania, hipotermia oraz hipotonia mięśniowa
Dla klasycznej postaci choroby typowa jest także odmienna budowa twarzy, tak zwana twarz cherubinowa, czyli – szerokie policzki, płaska nasada nosa, ograniczona mimika twarzy oraz opadanie powiek. Cera jest najczęściej blada, posiada zmniejszoną zawartość pigmentu, a skóra na karku, w okolicach pach oraz tułowia wydaje się być zbyt obszerna.
Znaczna część osób cierpiących na klasyczną postać choroby umiera pomiędzy 7 miesiącem, a 4 rokiem życia.
Dla postaci łagodnej charakterystyczne są objawy takie jak:
- opóźniony rozwój psychoruchowy,
- osłabiona siła mięśni,
- mimowolne ruchy,
- drżenie mięśni,
- ataksja,
- zmiany w tkance łącznej.
Jednak w przypadku postaci łagodnej chorzy są w stanie chodzić oraz mówić samodzielnie.
Zespół rogu potylicznego to postać charakteryzująca się przede wszystkim:
- zaburzeniami w tkance łącznej u młodzieży oraz u dorosłych,
- przepukliną brzuszną,
- nadmiernie elastyczną skórą oraz stawami,
- uchyłkami pęcherza moczowego oraz przewodu pokarmowego,
- częstszym pojawianiem się tętniaków aorty,
- przewlekle występującymi biegunkami,
- hipotermią,
- omdleniami.
Przyczyny powstawania
Jako przyczynę choroby Menkesa wymienia się mutację w genie ATP7A, który koduje ATPazę typ-P odpowiedzialną za transport miedzi. W wyniku tej mutacji dochodzi do zmniejszonego wchłaniania miedzi w jelitach, a także do obniżenia transportu wewnątrzkomórkowego w ośrodkowym układzie nerwowym oraz w tkance łącznej, z czym związany jest niedobór pierwiastka w organizmie.
Diagnostyka
Do rozpoznania choroby Menkesa dochodzi na podstawie istniejących objawów, a także w wyniku dodatkowej oceny dwóch markerów biochemicznych, którymi są obniżenie poziomu miedzi, a także ceruloplazminy w surowicy krwi. Już u noworodków uwagę zwrócić powinny spadki temperatur występujące bez przyczyny, hiperbilirubinemia, hipoglikemia, przepuklina pachwinowa oraz pępkowa.
Ponadto pomocne może być także badanie za pomocą rezonansu magnetycznego. Badanie to doskonale uwidacznia znaczne zmiany w mózgu, szczególnie są to zanik mózgu oraz móżdżku, zaburzenia mielinizacji, ogniska niedokrwienne, a także zmiany w jądrach podstawy oraz wzgórzu.
Leczenie choroby Menkesa
Leczenie przyczynowe choroby nie jest możliwe. Zalecane jest podawanie chorym dzieciom (podskórnie lub dożylnie) preparatów mających uzupełnić niedobory miedzi w organizmie, co pozwoli na złagodzenie objawów choroby. Jednak cofnięcie powstałych już zmian nie jest możliwe.
Profilaktyka
Zapobieganie chorobie Menkesa nie jest możliwe.
Powikłania
W chorobie Menkesa odpowiednio wczesne wykrycie choroby oraz rozpoczęcie leczenia poprzez podaż związków miedzi może spowolnić postępujące procesy neurodegeneracyjne i wydłużyć życie chorych. Niestety w klasycznej postaci choroby przyszłe rokowanie nie jest dobre, w dalszym ciągu dochodzi do postępującej degeneracji, czego skutkiem jest śmierć w pierwszych miesiącach lub latach życia dziecka.
